PCOS cz.2. Zioła i suplementy stosowane w terapii

Jednym z najczęstszych powikłań PCOS jest niepłodność lub przerwanie ciąży z powodu braku wydolności pacjentki. Stosuje się zatem środki stymulujące owulację jako element terapii zespołu policystycznych jajników.

Buzdyganek naziemny (Tribulus terrestris)

To roślina zielna powszechnie stosowana w Tradycyjnej Medycynie Chińskiej oraz Ajurwedzie. Występuje na znacznych obszarach Azji, Afryki, Australii oraz gdzieniegdzie w Europie. W Polsce bywa niekiedy spotykana jako efemeroit, czyli obcy gatunek zawleczony [1].

Buzdyganek znany jest głównie jako męski afrodyzjak oraz środek stosowany do leczenia męskiej impotencji i bezpłodności [2]. Badania wykazały jednak, że może on być również skutecznym środkiem na podniesienie libido u kobiet [3]. Głównymi substancjami czynnymi tej rośliny są furostanol i spirostanol oraz saponiny steroidowe [4], które wpływają m.in. na owogenezę, czyli proces dojrzewania komórek jajowych [5].

Imbir lekarski (Zingiber officinale)

Tej rośliny nie muszę Wam przedstawiać ani wiele rozpisywać się na temat jej drogocennych i wszechstronnych właściwości.

W kontekście leczenia PCOS największe znaczenie mają flawonoidy imbiru, które mogą regulować hormony płciowe we krwi – nie tylko u kobiet, ale też u mężczyzn [6, 7]. Fitoestrogenowe składniki imbiru mogą zrównoważyć stosunek estrogenu do progesteronu, dlatego warto wypróbować go w leczeniu PCOS [8].

Największy wpływ na zaburzenia owulacji mają zmiany poziomu prolaktyny oraz niestabilna gospodarka hormonalna. Obniżenie poziomu prolaktyny oraz poprawa gospodarki hormonalnej mają duży wpływ na poprawną owulację w leczeniu PCOS [6].

Niepokalanek pieprzowy (Vitex agnus-castus)

Znany również jako niepokalanek mnisi, pospolity, zwyczajny. Wiecznie zielony krzew, naturalnie rosnący w krajach basenu Morza Śródziemnego, Azji Środkowej i na Krymie. Surowcem zielarskim jest dojrzały owoc.

W starożytności niepokalanek stosowany był jako środek niwelujący bóle menstruacyjne oraz wspomagający zahamowane miesiączkowanie [9]. W tradycyjnej tureckiej medycynie stanowił środek stosowany nie tylko w sprawach kobiecych, ale też wielu innych dolegliwościach [10, 11]. We współczesnym położnictwie stosowany jest w celu wzmocnienia funkcjonowania ciałka żółtego [12] - tymczasowego gruczołu dokrewnego w jajniku. Syntetyzuje i wydziela on progesteron, który jest niezbędny do prawidłowego ustanowienia ciąży.

Ostryż długi (Curcuma longa)

To aromatyczne kłącze o złoto-pomarańczowej barwie już na stałe zagościło w naszych kuchniach. Kurkuma, bo to o niej mowa, to bylina z rodziny imbirowatych, uprawiana w obszarze okołorównikowym [16].

Do substancji czynnych znajdujących się w kurkumie należą przede wszystkim związki fenolowe, wśród których są m.in.: kurkuminy, kurkuminoidy, kwas ferulowy, eugenol, kwas askorbinowy, wanilinowy, kawowy oraz terpenoidy, w tym turmeron [6, 17].

To kurkuminoidy mają znaczący wpływ na leczenie zespołu policystycznych jajników. Pozytywnie wpływają na tworzenie się ciałka żółtego oraz poziom owulacji. Obniżają również poziom progesteronu w surowicy oraz podnoszą poziom estradiolu u kobiet z PCOS [18].

Wyniki licznych badań potwierdziły, że insulinooporność w wielu (lecz nie wszystkich!) przypadkach powoduje rozwój zaburzeń gospodarki węglowodanowej i hormonalnej, charakterystycznych dla PCOS. Zauważa się, że w zespole policystycznych jajników spadek wrażliwości tkanek na insulinę jest podobny do obserwowanego u chorych na cukrzycę typu 2 i nie jest zależny od otyłości i rozmieszczenia tkanki tłuszczowej [19, 20].

Szacuje się, że około 30-40% pacjentek z PCOS przed ukończeniem 40 roku życia dotyka problem upośledzonej tolerancji glukozy, natomiast 10% choruje na cukrzycę typu 2 [19].

Warto zatem sięgać nie tylko po zioła, ale również suplementy, które są sprawdzone pod tym kątem.

Inozytol

Czynna biologicznie substancja, która pomimo, iż jest syntetyzowana w ludzkim organizmie, określana jest mianem witaminy B8. Jej źródłami są m.in. owoce cytrusowe, kiełki pszenicy, rośliny strączkowe oraz drożdże.

Inozytol po raz pierwszy został odkryty ponad sto lat temu w moczu pacjentów chorych na cukrzycę [21], wówczas na nikim nie zrobił jeszcze wrażenia. W kolejnych latach poddano go dokładniejszym badaniom i odkryto, że jest wewnątrzkomórkowym przekaźnikiem sygnału insulinowego [22], dzięki czemu pozytywnie wpływa na insulinowrażliwość.

Obecnie terapia inozytolem jest rekomendowana przede wszystkim do przewlekłego leczenia PCOS. W praktyce klinicznej najczęściej stosowany jest czynny biologicznie mio-inozytol w połączeniu z kwasem foliowym [21].

Gurmar (Gymnema sylvestris)

Wieloletnia, drzewiasta winorośl pochodząca z Azji, Afryki i Australii. Liście oraz inne części tej rośliny używane są w medycynie ajurwedyjskiej od ponad 2000 lat. Gurmar to wszechstronna roślina o wielu właściwościach [23].

Jako środek wspierający leczenie PCOS gurmar sprawdza się dzięki takim mechanizmom, jak: polepszanie funkcji wątroby i trzustki, pobudzanie filtracji nerek, obniżanie poziomu cholesterolu LDL i triglicerydów, wspomaganie redukcji masy ciała, stymulacja pracy serca i układu krążenia [24].

Jednak najbardziej ceniona jest jego zdolność do stabilizowania poziomu cukru we krwi. Glikozydy zawarte w gurmarze – kwasy gymnemowe (GA I-IX) [23] – wykazują działanie przeciwcukrzycowe, hamując wchłanianie glukozy i blokując odczuwanie słodkiego smaku.

Cynamonowiec cejloński (Cinnamomum verum)

W kontekście leczenia PCOS cynamonowiec cejloński jest prawdopodobnie najbardziej przebadaną rośliną.

Surowcem stosowanym w fitoterapii jest kora, potocznie również nazywana cynamonem. Chcę zwrócić Waszą uwagę na to, że cynamonowiec cejloński różni się od cynamonowca chińskiego (zwanego również kasją). Choć te dwa często są ze sobą mylone, to można odróżnić je wizualnie oraz smakowo (cejloński ma głębszy i słodszy smak oraz inną strukturę laski). Pod względem biochemicznym cynamon cejloński zawiera więcej eugenolu, natomiast brak w nim kumaryn [25, 26].

Istnieje wiele badań oraz metaanaliz, z których wynika, że cynamonowiec posiada zdolność do stymulowania receptorów insuliny znajdujących się na powierzchni błon komórkowych. Dzięki temu zwiększa się insulinowrażliowość komórek, co w dalszej konsekwencji ma wpływ na regulację gospodarki hormonalnej [27, 28].

Co ciekawe, w artykule Danki, w zestawieniu badań oraz metaanaliz ziół stricte przeciwcukrzycowych, cynamon wcale nie wypadł najlepiej. Być może cynamon akurat w przypadku PCOS działa symultanicznie na wielu poziomach, a wszystkie zależności i dokładny mechanizm jeszcze nie zostały poznane, co prowadzi do pewnych rozbieżności w literaturze. Pozostaje to dla nas na razie zagadką.

Liczne badania wykazują, że zarówno spożywanie sproszkowanej kory jak i jej ekstraktów znacząco wpływa na regulację i poprawę cyklu menstruacyjnego i owulacyjnego u kobiet z PCOS [28, 29].

Patologia androgenizacji polega na znacznym wzroście produkcji męskich hormonów płciowych u kobiet. Wpływ pochodnych testosteronu nie ogranicza się już do swych podstawowych funkcji dla organizmu kobiety, lecz wykracza poza nie. Tkanki stają się bardziej wrażliwe na działanie męskich hormonów przez co zwiększa się ilość wiążących się z nimi receptorów. Prowadzi to do stopniowego nabierania typowo męskich cech fizjologicznych.

Lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra)

Ta roślina jest zawsze obecna w ważniejszych farmakopeach i oficjalnych lekospisach. Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego, Azji Środkowej i Mniejszej.

Swe właściwości antyandrogenne lukrecja zawdzięcza zawartości fitoestrogenów – likwirytygeninie, izolikwirytynie, glabrydynie oraz glabrenowi [30]. Dzięki nim pomaga organizmowi w utrzymaniu biosyntezy i uwalnianiu estrogenu. Wykazuje ponadto działanie proestrogenowe i wchodzi w interakcję z receptorami estrogenowymi, co skutkuje ich działaniem antyandrogennym. Dodatkowo flawonoidy lukrecji wspierają wydzielanie insuliny, co wpływa pozytywnie na poziom cukru we krwi [31].

Len zwyczajny (Linum usitatissimum)

To roślina zielna pochodząca z Bliskiego Wschodu. Obecnie w stanie dzikim nie występuje, znana jest tylko z uprawy. W Polsce także jest rośliną uprawną, czasami przejściowo dziczejącą.

Jego surowiec – nasiono, jest powszechnie nazywane siemieniem lnianym. Stanowi bogate źródło olejów stałych (30-40%), nasyconych i nienasyconych kwasów tłuszczowych, śluzów (6-10%), białek (25%) oraz lignanów [1]. Te ostatnie wykazują zgodność biologiczną z estradiolem 17β, będącym głównym hormonem żeńskim [32].

FSH – hormon folikulotropowy, folikultropina, folitropina; to hormon, który odpowiada za pobudzanie do wzrostu komórek jajnikowych i ich dojrzewania do formy pęcherzyka Graffa (komórki jajowej w otoczce ze składników odżywczych).

LH – hormon luteinizujący, luteotropina, lutropina; hormon, który odpowiada za owulację, powodując pękanie pęcherzyka Graffa i uwalnianie komórki jajowej.

Poziomy FSH i LH zmieniają się w zależności od momentu cyklu miesięcznego.

W PCOS najczęściej dochodzi do zaburzenia równowagi powyższych hormonów. Celem terapeutycznym jest tutaj podniesienie poziomu folikulotropiny (FSH) w końcowej i początkowej fazie cyklu menstruacyjnego oraz obniżenie poziomu lutropiny (LH), co pozwala na ich zbalansowanie i osiągnięcie optymalnego stosunku FSH:LH.

Koper włoski (Foeniculum vulgare)

Znany również jako fenkuł lub koper słodki. Dziko występuje w strefie śródziemnomorskiej oraz na Bliskim Wschodzie. Rozprzestrzenił się jako gatunek zawleczony do Mikronezji, Australii, Nowej Zelandii, Ameryki Północnej i Środkowej. W Polce jest gatunkiem uprawnym.

W fitoterapii wykorzystywane są owoce tej rośliny, czyli nasiona. W kuchni natomiast zastosowanie znajduje smakowita bulwa, czyli zgrubiała część korzenia.

Owoc bogaty jest substancje czynne biologicznie m.in.: flawonoidy, sole mineralne, fitosterole, witaminy (tokoferole) [1] oraz olejki eteryczne, które w 60-90% składają się z anetolu [35]. Anetol sprzyja menstruacji, ułatwia poród oraz indukuje estrogenne właściwości w pęcherzyku jajnikowym. Jest on również przydatny w leczeniu hirsutyzmu [36, 37].

Żeń-szeń koreański (Panax ginseng)

W tradycyjnej medycynie Dalekiego Wschodu znany jest od ponad 4000 lat. Stosowany na schorzenia wszelkiego rodzaju, zyskał największy rozgłos spośród roślin zaczerpniętych z TCM. Żeń-szeniowi poświęcono ponad 2 tysiące publikacji o zróżnicowanej tematyce [38].

W medycynie i ziołolecznictwie wykorzystuje się korzeń, który zawiera liczne związki czynne, wśród których za najważniejsze uważa się saponiny i węglowodany (oligo- i polisacharydy). Obie te grupy wykazują zbliżone oraz synergiczne działanie biologiczne.

W leczeniu PCOS właściwości terapeutyczne wykazują ginsenozydy należące do grupy saponin. Ginsenozydy Rb1 i Rg1 mogą stymulować wzrost liczby receptorów estrogenowych dodatnich (ER+), które wiążą się z aktywującymi je estrogenami. Następnie receptory estrogenowe przemieszają się do jądra komórkowego, gdzie wiążą się z DNA i regulują aktywność szeregu genów [39].

Może to prowadzić do podniesienia poziomu estradiolu w surowicy i jednoczesnego zahamowania aktywności hormonu folikulotropowego (FSH) oraz luteinizującego (LH), co ułatwi osiągnięcie balansu w poziomie tych hormonów [30].

Jak widać powyżej, istnieje wiele przebadanych substancji roślinnych, które z powodzeniem można stosować w fitoterapii zespołu policystycznych jajników. Podczas ich doboru najlepiej kierować się uwarunkowaniami i potrzebami swojego organizmu. Polecam przed zastosowaniem upewnić się, że są one spójne z Waszymi objawami.

Proszę, nie serwujcie sobie też terapii szokowej poprzez np. zastosowanie wszystkich wymienionych powyżej ziół i suplementów na raz. Powoli, z szacunkiem do siebie, obserwujcie co się z Wami dzieje, wprowadzajcie zmiany i pamiętajcie by regularnie wykonywać badania.