Zbierz sobie glistnik

Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus) jest byliną należącą do rodziny makowatych (Papaveraceae). W Polsce ma status chwasta.

Nazwa chelidonium pochodzi od greckiego określenia jaskółki, chelidon, której cykl przylotów i odlotów pokrywa się z cyklem życia glistnika. Nazwa gatunkowa majus oznacza większy. Alchemicy nazywali korzeń glistnika kamieniem mądrości oraz wspomnianym coeli donum czyli Darem Niebios, co według niektórych źródeł jest genezą nazwy naukowej.

Zobacz jak wygląda glistnik i co mówi o nim Danka:

Surowcem jest korzeń, ziele, liście lub owoce.

Glistnik zawiera alkaloidy, kwasy organiczne (kwas chelidonowy), karotenoidy (w kwiatach), flawonoidy (w łodygach, liściach i kwiatach) i białka.

Warto zapamiętać tą informację, bowiem leczniczy potencjał glistnika zdaje się wynikać głównie z różnorodnych aktywności biologicznych ponad 30 zidentyfikowanych alkaloidów występujących w glistniku (m.in. chelidoniny, koptyzyny, protopiny, homochelidoniny, sangwinaryny, chelerytryny, koptyzyny, stylopiny, berberyny).

Koptyzyna dominuje w zielu, chelidonina w korzeniu.

Glistnik zawiera również substancje, które mają mniej znaczący wpływ biologiczny, głównie z powodu ich ograniczonej obecności w roślinie. Do tej grupy należą cholina, biogenne aminy takie jak histamina i tyramina, saponiny, triterpeny, żywice, taniny, składniki olejku eterycznego, witaminy, lipidy oraz węglowodany.

[1, 2, 3, 4]

Jakiego działania można spodziewać się po takim składzie?

Zacznę od przybliżenia działania kilku z alkaloidów zidentyfikowanych w roślinie.

Suma właściwości leczniczych alkaloidów w glistniku przekłada się na jego działanie rozkurczowe na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dróg żółciowych, moczowych, rodnych i oddechowych.

Jest nieco podobne do działania papaweryny, ale (o połowę) słabsze.

Właściwościom rozkurczowym przypisuje się obserwowane działanie:

• moczopędne,
• żółciopędne,
• ułatwiające wypróżnienia,
• znoszące bóle menstruacyjne.

[5]

W tradycyjnej medycynie ekstrakty z glistnika jaskółcze ziele są wykorzystywane jako naturalne środki wspomagające sen, obniżające ciśnienie krwi, łagodzące ból, zmniejszające stany zapalne, chroniące wątrobę, przeciwalergiczne, znieczulające oraz redukujące obrzęki.

Zanotowano także aktywność przeciwwirusową, przeciwdrobnoustrojową i przeciwnowotworową wyciągów alkoholowych z ziela glistnika.

[3]

Przetwory z glistnika, głównie nalewkę, stosuje się doustnie w bólach brzucha spowodowanych kolką jelitową, wątrobową lub w obrębie dróg żółciowych i moczowych oraz kobiecych narządów rodnych, a także w astmie i migrenie [5].

Różański zwraca uwagę także na przydatność preparatów ze świeżego glistnika w przypadku wystąpienia chorób wrzodowych. Jednak decydujące w tym przypadku wydaje się stosowanie preparatów nie poddanych obróbce termicznej (macerat, świeży sok i ziele), które zawierają proteiny glistnikowe. Wskazuje on, że pepetydy te „są w dużej mierze odpowiedzialne za wpływ antywirusowy, cytotoksyczny, antytumorowy i onkostatyczny glistnika.” [4]

Z tego powodu świeżym sokiem glistnikowym leczono kłykciny (condylomata) - mechanizm działania polega na ograniczaniu replikacji wirusa brodawczaka ludzkiego.

Sok mleczny zawarty w roślinie odstrasza także roślinożerców i owady.

Dym powstający ze spalonej rośliny ma własności owadobójcze.

Roślina wykorzystywana jest jako naturalny pestycyd w Chinach.

[1]

Glistnik występuje w Polsce powszechnie, z wyjątkiem wysokich gór. Preferuje miejsca:

• lekko zacienione,
• rumowiska,
• zarośla,
• ogrody,
• okolice zabudowań i dróg,
• lasy liściaste – grądy i buczyny,
• parki,
• sady.

Książki o tematyce zielarskiej prawią, aby glistnik zbierać w okresie kwitnienia (miałby być wtedy najbogatszy w składniki aktywne), od maja do września [4, 5]. W związku z tym, że pogoda w tym roku dopisuje, glistnik można zbierać już teraz, w kwietniu.

Klimat, gleba, ekspozycja na słońce to nie jedyne czynniki, które mogą wpływać na profil fitochemiczny rośliny.

Przeprowadzono badania (Tomē i Colombo), które zaowocowały licznymi spostrzeżeniami związanymi z zawartością alkaloidów a porą dnia, fazą życia glistnika oraz konkretną częścią rośliny:

Być może te spostrzeżenia okażą się istotne dla pozyskiwania surowca o dużym potencjale terapeutycznym.

[2]

Faza pełnego dojrzewania nasion w przypadku glistnika odnosi się do okresu, kiedy nasiona tej rośliny są w pełni rozwinięte i gotowe do rozsiewu. Glistnik w fazie pełnego dojrzewania nasion prezentuje się dość charakterystycznie.

W fazie kwitnienia glistnik można łatwo rozpoznać po jasnożółtych, promienistych, czteropłatkowych kwiatach i charakterystycznym żółto-pomarańczowym soku, który wydziela się po złamaniu rozgałęzionej, pustej w środku łodygi. Duże, zielone z wierzchu liście są ułożone naprzeciwlegle i mają karbowane brzegi. Od spodu są sine i owłosione.

Roślina może osiągać nawet metr wysokości.

Nieprzyjemnie pachnie i ma szczypiący, gorzki smak.

[1]

Glistnik nie ma monopolu na żółte zabarwienie kwiatów. Z jakimi gatunkami można go pomylić?

Uwaga! Wszystkie wymienione niżej gatunki posiadają pięciopłatkowe kwiaty, co samo w sobie jest przydatną wskazówką. Dalej można przyjrzeć się liściom.

Poradniki zielarskie zalecają zbieranie ziela w okresie kwitnienia - w maju i czerwcu – wtedy suszone ziele zachowuje swoją barwę.

Ziele zabrane w okresie późnoletnim i jesiennym podczas suszenia może żółknąć. Nadaje się jednak do przetwarzania w stanie świeżym.

Do celów leczniczych zbiera się górne części pędów wraz z liśćmi najlepiej suszyć w otwartym piekarniku, w temp. do 60 stopni C.

Glistnik suszony naturalnie wysycha trudno i ma tendencje do czernienia.

Możesz też rozważyć zbieranie korzenia - można go wykopywać jesienią i wiosną.

By zebrać 1 kg suszu trzeba wysuszyć ok. 6 kg świeżego ziela i korzeni.

Wysuszony surowiec należy przechowywać w miejscach suchych i zacienionych, szczelnie zapakowany dla ochrony przed wilgocią.

[1, 4]

Co mogę zrobić ze świeżego surowca?

Sok - okłady z sokiem mlecznym są pomocne w leczeniu grzybic skóry i trudno gojących się ran.

Aby dowolnie korzystać z dobrodziejstw glistnika, warto również ususzyć roślinę.

W celu sporządzenia odwaru z glistnika pół łyżki stołowej ziela zalewa się letnią wodą i lekko ogrzewa przez 30 minut. Po ostudzeniu i przecedzeniu pije się 3 razy dziennie 1-2 łyżki w celu uśmierzenia bóli jelitowych i przy bolesnym miesiączkowaniu.

Nalewka z glistnika (Tinctura Chelidonii) jest łatwa w przygotowaniu – wymaga jedynie zalania surowca alkoholem 40% w proporcji 1:5 i pozostawienia w ciemnym miejscu na minimum dwa tygodnie.

Choć glistnik jest cennym ziołem leczniczym, należy pamiętać że nie jest to zioło łagodnie działające, więc zalecana jest konsultacja z lekarzem.

Należy go unikać przy jaskrze.

Duże dawki mogą wywołać podrażnienie przewodu pokarmowego, palenie w jamie ustnej i przełyku, ból żołądka, nudności i wymioty.

Silny zapach może w przypadku osób wrażliwych być przyczyną kichania, kaszlu, a nawet wymiotów.

W ostrych przypadkach zdarzają się zawroty, zaburzenia świadomości (do głębokiej śpiączki włącznie), spadek ciśnienia tętniczego, tachykardia. Najpoważniejsze objawy dotyczą zaburzeń funkcji układu krążenia, do zapaści włącznie.

Sok z glistnika może wywołać reakcje alergiczne oraz podrażnienia skóry. Przyjmowanie glistnika wewnętrznie powinno odbywać się z rozwagą, szczególnie u osób z problemami żołądkowymi lub wątrobowymi. Należy również pamiętać o możliwych interakcjach z lekami.

Zdarzały się doniesienia o ostrych uszkodzeniach wątroby u pacjentów leczonych preparatami z glistnika. Uszkodzenia te następowały niezależnie od wielkości dawek przyjmowanych przez pacjentów (według niektórych źródeł problem pojawia się przy dłużej trwających kuracjach).

[1, 4, 5]

Podsumowanie

Podsumowując, glistnik jaskółcze ziele to roślina o bogatej historii i licznych zastosowaniach w medycynie naturalnej. Przy odpowiednim rozpoznawaniu, zbieraniu i stosowaniu może stanowić cenny dodatek do domowej apteczki, pomagając w leczeniu wielu dolegliwości. Jednak, jak każde lecznicze zioło, wymaga ostrożności i odpowiedniej wiedzy przed zastosowaniem.