Jak zrobić nalewkę ziołową? Przygotowanie i przepisy na nalewki lecznicze

Zacznijmy od tego, czym dokładnie jest nalewka ziołowa i w jakim celu się ją sporządza.

Ziołowa nalewka lecznicza, bądź też nalewka farmaceutyczna, to inaczej ekstrakt lub wyciąg z rośliny na bazie alkoholu, który stanowi czynnik ekstrakcyjny i nośnik substancji aktywnych. Istnieją też ekstrakty wodne – czyli takie, w których czynnikiem ekstrakcyjnym jest woda, a także wyciągi (maceraty) olejowe – wykorzystujące tłuszcz jako ekstraktor.

Nalewka ziołowa ma walory lecznicze i NIE JEST nalewką do spożywania rekreacyjnego czy degustacyjnego. Nalewki degustacyjne, inaczej mówiąc – smakowe, to na przykład wiśniówka, orzechówka, pigwówka. W tym wpisie opowiadam o nalewkach leczniczych, czyli takich, które sporządza się w celach prozdrowotnych i spożywa w ściśle określonych ilościach.

Nalewki wykazujące działanie lecznicze wykonuje się najczęściej z suszonych ziół, ale w sezonie również ze świeżych, i zalewa alkoholem o temperaturze pokojowej. Temperatura jest tym, co odróżnia nalewkę od intraktu. Intrakt bowiem przygotowuje się zalewając surowiec alkoholem wrzącym. 

Nalewki lecznicze mają wszechstronne działanie. Mogą wzmacniać organizm w okresie przeziębienia, stymulować trawienie, poprawiać kondycję naczyń krwionośnych, wspierać pracę układu pokarmowego, oddziaływać na żołądek i pasożyty, niszczyć wirusy, grzyby i bakterie, dodawać energii, działać nasennie, uspokajająco i przeciwstresowo, rozkurczać mięśnie gładkie, poprawiać apetyt, wzmacniać pamięć i koncentrację, podnosić nastrój, działać przeciwzapalnie. To tylko niektóre przykłady!

Najważniejszą cechą nalewki, o której należy wiedzieć, jest to, że zawiera ona inne spektrum związków czynnych niż pozostałe preparaty zielarskie. Z tego powodu nalewka wykazuje inne działanie niż napar ziołowy, ekstrakt w proszku (wodny), zioła w kapsułkach czy zioła mielone.

Dlaczego? Ponieważ alkohol wyciąga z roślin inne substancje niż woda. Woda potrafi wyciągnąć tylko te substancje, które się w niej rozpuszczają (związki hydrofilne), ale zioła mają również wiele substancji, które są w wodzie nierozpuszczalne (związki hydrofobowe) – na przykład olejki eteryczne.

Dla przykładu przyjrzyjmy się preparatom z lukrecji, cordycepsu i ashwagandhy.

Nalewka z lukrecji

Nalewka z lukrecji doskonale sprawdzi się przy problemach żołądkowych związanych z wrzodami. Charakteryzuje się najkorzystniejszą zawartością flawonoidów, które pomagają zredukować wrzody żołądka i wyeliminować bakterię Helicobacter pylori, odpowiedzialną za powstawanie wrzodów. Z kolei kapsułki z ekstraktem i cięty korzeń lukrecji zawierają glizyryzynę i kwas glicyretynowy, które podnoszą ciśnienie krwi. Dla niektórych osób będzie to skutek uboczny, ale dla tych, którzy cierpią na chronicznie obniżone ciśnienie – będzie to efekt korzystny.

Nalewka z cordycepsu

Nalewka z cordycepsu różni się od cordycepsu mielonego i cordycepsu w kapsułkach tym, że jest łatwiej strawna i nieco mniej wpływa na odporność, ale za to bardziej energetyzuje, podnosi witalność i poprawia wydolność oraz wytrzymałość. Polecana jest zatem do treningów i sportu.

Nalewka z ashwagandhy

Choć nalewka z ashwagandhy wykazuje działanie uspokajające i przeciwstresowe, to nie usypia tak mocno, jak ekstrakt w proszku, kapsułki czy mielony korzeń. Będzie więc świetnym wyborem dla tych, którym zależy bardziej na działaniu podnoszącym nastrój niż nasennym.

Do sporządzenia nalewki potrzebujesz:

• rozdrobniony surowiec
• alkohol o odpowiednim stężeniu – zwykle 40-70%
• szklane naczynie, np. duży słoik z zakrętką
• czas :)

Jak zrobić nalewkę leczniczą? Zadbaj o surowiec!

Zioła powinny być rozdrobnione. Ekstrakcja związków czynnych jest dużo lepsza, jeśli zalewamy pocięte części roślin niż całe. Dotyczy to liści, pędów nadziemnych, korzeni i grzybów. Nasiona i kwiaty lub płatki kwiatów mogą być zalewane w całości. Można jedynie je rozgnieść, aby rozerwać ściany komórkowe i tym samym poprawić ekstrakcję.

Czy do nalewki nadaje się surowiec mielony? Nie ma takiej konieczności, aby mielić surowiec do nalewki. Jeśli jednak mamy tylko surowiec mielony, możemy go zastosować, a na koniec przefiltrować nalewkę przez filtr do kawy lub drobne sitko.

Jaki alkohol przygotować?

W całym procesie ważne jest, aby odpowiednio dobrać alkohol. Stężenie alkoholu do nalewek leczniczych mieści się zazwyczaj w przedziale 40-70%.

Warto dowiedzieć się, jakie stężenie alkoholu będzie najlepsze dla danej rośliny.

Dlaczego? Ponieważ każda roślina ma swój wyjątkowy skład substancji aktywnych hydrofilnych i hydrofobowych. Jeśli dana roślina jest bardzo aromatyczna i zawiera więcej olejku eterycznego, to lepiej będzie ją zalać alkoholem o mocniejszym stężeniu: 60-70%. Do takich roślin należy np. wrotycz, żmijowiec, magnolia lekarska (kora), andrographis, bidens pilosa.

Ale jeśli roślina zawiera mniej olejku, a więcej np. terpenów, saponin, cukrów, soli, flawonoidów – lepiej zalać ją alkoholem o stężeniu bliskim 40%. Będzie to na przykład brahmi, fiołek, rdestowiec (korzeń), tarczyca bajkalska (korzeń), mierznica.

Istnieją rośliny, które lepiej zalewać jest winem niż rozcieńczonym spirytusem - np. catalpa, pierwiosnek, berberys (kora i korzeń).

Są też rośliny tak bogate w różnorodne składniki, że pasować im będzie szeroki zakres stężenia alkoholu i możemy je zalać zarówno wódką 40%, jak i spirytusem do nalewek 60-70%. Przykładami takich roślin są: piołun, maczek kalifornijski, aksamitka błyszcząca, passiflora.

W sklepie zielarskim Magiczny Ogród przy każdym zielu, które nadaje się na nalewkę, podajemy krótką informację o tym, jaki alkohol najlepiej użyć i jakie proporcje zastosować.

Przepis na nalewkę: Proporcje

W większości przepisów na nalewki podana jest proporcja 1:5 lub 1:3.

Co to oznacza?

1:5 oznacza, że na jedną część surowca przypada pięć części alkoholu. W dawnej medycynie była to zwykle proporcja objętościowa – a zatem na 100 ml ziół przypadało 500 ml alkoholu.

Warto mieć na uwadze, że nalewka 1:5 będzie miała 5 razy mniej substancji czynnych niż użyta do nalewki roślina. Takie proporcje widnieją w Farmakopeach lub u znanych zielarzy – np. u dr Różańskiego. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, aby te proporcje dostosować do własnych potrzeb i preferencji.

Zmniejszenie ilości alkoholu w stosunku do surowca pozwoli na zmniejszenie dawki gotowego preparatu. Dlatego w Magicznym Ogrodzie produkujemy nalewki 1:1. Taki wyciąg jest bardzo skoncentrowany i można go dawkować za pomocą pipety. Wiele osób preferuje mocne wyciągi, ponieważ nie chce spożywać zbyt dużo alkoholu. Ja również je preferuję, szczególnie gdy stosuję kilka nalewek jednocześnie.

Jak robić nalewki ziołowe 1:1?

I Ty możesz zrobić nalewkę 1:1! Wystarczy, że wsypiesz do słoika wybraną ilość rozdrobnionych ziół i zalejesz je alkoholem tak, aby alkohol nie wystawał ponad linię ziół. Powinien nasączyć surowiec, ale tak ledwo ledwo, i nie wystawać ponad zioła.

Szacowane dawkowanie:

• Dla nalewki 1:5 – 5 ml 2-3 razy dziennie.
• Dla nalewki 1:3 – 3 ml 2-3 razy dziennie.
• Dla nalewki 1:1 – 1 ml (dwie pipety) 2-3 razy dziennie.

Domowe nalewki lecznicze: Czas maceracji

Czas maceracji, czyli okres wytrawiania surowca, wynosi zwykle od 1 do 4 tygodni. Im bardziej rozdrobnione zioła, tym krócej można je macerować. Ja swoje nalewki maceruję zwykle przez 14 dni.

Pamiętaj, by przez cały okres maceracji codziennie mieszać słoikiem!

Możesz zrobić domową nalewkę leczniczą z każdego surowca zielarskiego, jaki Ci się podoba. Ponadto możesz tworzyć własne kombinacje!

Ja wykonałam ostatnio nalewkę nasenną z pięciu ziół: brahmi, passiflory, mierznicy, tarczycy bajkalskiej i shankhapushpi. I powiem Wam, że jest mocna :)

Oto kilka przykładów na początek:

To powszechnie znana nalewka na dolegliwości układu pokarmowego o silnym działaniu rozkurczowym. Zbierz kwiaty wrotyczu, poodcinaj kwiatostany do sita i przepłucz je zimną wodą. Następnie wrzuć je do miski i rozgnieć, na przykład moździerzem lub słoikiem. Dobrze rozgniecione kwiaty będą wydzielały mocny zapach - dla mnie bardzo piękny. Wsyp kwiaty do słoika, w którym będziesz macerować nalewkę. Wlej alkohol do poziomu kwiatów, zakręć słoik i wszystko dobrze wymieszaj. Maceruj minimum 10 dni, a najlepiej 2 tygodnie w ciemnym miejscu. Pamiętaj o regularnym wstrząsaniu słoikiem. Na koniec przecedź i dobrze odciśnij nalewkę.

Na bóle okresowe, wzdęcia, niestrawność, skurcze - dawkowanie: 1-2 łyżeczki nalewki rozcieńczonej w wodzie. Pasożyty lub grzybica układu pokarmowego: 1 łyżeczka 3 razy dziennie, w tym pierwsza na czczo.

Świeże lub suszone, pocięte ziele piołunu zalej w słoiku mocnym alkoholem do poziomu ziela. Maceruj 2 tygodnie w ciemnym miejscu. Na koniec odcedź i odciśnij nalewkę. Będzie bardzo mocna, dlatego do jej dawkowania możesz użyć pipety i zawsze rozcieńczaj ją w wodzie. Jedno nabranie pipety to 0,5 ml. Jedna porcja takiej nalewki to 1-2 pipety. Stosuj podobnie jak nalewkę wrotyczową – czyli kilka kropli nalewki na wzdęcia, niestrawność, bóle menstruacyjne, a także by pozbyć się bakterii, grzybów, pasożytów czy robaków. Piołun świetnie wpływa również na sen i koi skołatane nerwy.

Podane wyżej surowce mieszamy i zalewamy wódką do poziomu ziół. Szczelnie zamykamy słoik i ponownie wszystko mieszamy. Macerujemy 3-4 tygodnie. Po tym czasie odcedzamy przez gazę zioła, wyciskamy je, a powstały trunek przelewamy do butelek.

Dawkowanie: Stosuj 1-2 pipety rano pod język, jeśli potrzebujesz orzeźwienia i energii na cały dzień.

Mogłabym tworzyć przepis za przepisem, ponieważ nalewki są bardzo proste w wykonaniu i tworząc je, można naprawdę puścić wodze wyobraźni i świetnie się bawić, szukając swoich ulubionych kombinacji.

Mam nadzieję, że i Wy czujecie się zachęceni, aby spróbować swoich sił w tym eksperymencie!