Problemy neuroróżnorodności
Aby bardziej świadomie zgłębić to zagadnienie, warto wiedzieć, że choć diagnoza cech spektrum autyzmu jest ustalana na podstawie zachowania, to jest ono raczej „wierzchołkiem góry lodowej”. Badania naukowe nad genetyką autyzmu ujawniły zarówno rzadkie zmiany genów (mutacje), jak i powszechne warianty genetyczne, które przyczyniają się do jego rozwoju, skutkując m.in.:
- zmianami w metabolizmie neuroprzekaźników i hormonów takich jak serotonina, melatonina, oksytocyna, GABA, endorfiny,
- podwyższonym stresem oksydacyjnym,
- obniżoną efektywnością transportowania energii oraz ograniczoną zdolnością do detoksykacji,
- nieprawidłowościami w metabolizmie kwasów tłuszczowych.
[2, 3]
To oczywiście tylko część nieprawidłowości, które mogą towarzyszyć osobom w spektrum.
Wzajemne oddziaływanie warunków genetycznych, wraz z czynnikami środowiskowymi (nieodpowiednia dieta, zanieczyszczenia środowiska, nadużywanie antybiotyków), ma wpływ na całą gamę procesów biochemicznych, dając wiele możliwości do zaistnienia różnorodnych niewydolności [4].
To naprawdę wiele możliwości – zrozumiałym staje się, że nie ma dwóch takich samych przypadków autyzmu i, oczywiście, jednego remedium na tak bogate spektrum dolegliwości.
Autystyczne odżywianie
Wszystkie wymienione wyżej czynniki wpływają na układ pokarmowy, zakłócając pracę jelit i procesy trawienia oraz wchłaniania. Wpływa to znacząco na pulę dostępnych dla organizmu substancji odżywczych. Związek między odpowiednim odżywieniem organizmu a jego dobrostanem fizycznym i psychicznym jest ścisły. W takich przypadkach włączenie do diety substancji, których ilość jest niewystarczająca, może znacząco poprawić funkcje organizmu, którego dotykają niedobory.
Poprawa stanu i funkcji jelit
Zanim rozważysz zastosowanie odpowiedniej suplementacji, warto wziąć pod uwagę wyjściowy stan jelit i jakość procesów wchłaniania składników odżywczych. Dlaczego? Jeśli procesy wchłaniania są zaburzone to nawet najlepiej dobrana suplementacja może nie dać oczekiwanych rezultatów. Wprowadzenie odpowiednich interwencji dietetycznych samo w sobie może stanowić pewne wsparcie w łagodzeniu objawów autyzmu.
Do innych przyczyn niedoborów odżywczych u osób z autyzmem należą:
-
wybiórcze jedzenie
Osoby takie często bardzo selektywnie wybierają jedzenie, co skutkuje małym zróżnicowaniem spożywanych produktów.
-
wrażliwość sensoryczna
Wrażliwość na teksturę, zapach lub smak poszczególnych rodzajów jedzenia może przyczyniać się do unikania spożywania niektórych pokarmów.
-
nietolerancje pokarmowe/diety eliminacyjne
Niektórzy ludzie z autyzmem mogą mieć nietolerancje pokarmowe, takie jak nietolerancja laktozy lub glutenu. Może to prowadzić m.in. do problemów z wchłanianiem składników odżywczych. Z drugiej strony, niektóre stosowane diety, takie jak bezglutenowa lub bezkazeinowa, choć często są elementem terapii, mogą prowadzić do wykluczenia ważnych składników odżywczych.
-
zaburzenia mikrobioty jelitowej
Badania sugerują, że mikrobiota jelitowa (flora bakteryjna w jelitach) może odgrywać rolę w zdrowiu mózgu i zachowaniu. Niektórzy ludzie z autyzmem mogą mieć nieprawidłowości w swojej mikrobiocie jelitowej, co może wpływać na ich objawy i stopień przyswajania substancji odżywczych.
-
stres
Przewlekły stres wpływa na funkcjonowanie układu trawiennego, a niektórzy ludzie z neuroróżnorodnością mogą być bardziej podatni na jego wpływ ze względu na trudności w komunikacji i adaptacji społecznej.
[5]
Jak widać, prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń odżywczych u osób w spektrum jest duże. I ma różnorodne źródła. Kolejne kluczowe pytanie brzmi:
Czego brakuje?
Zgromadzone dane z różnych badań przedstawiają obszerny obraz niedoborów odżywczych często towarzyszących osobom z autyzmem - niestety, większość z prowadzonych badań dotyczy głównie dzieci i nastolatków.
Wyniki badania z udziałem 101 dzieci opublikowanego w 2012, wykazały niższe niż u grupy kontrolnej poziomy niektórych aminokwasów u neuroróżnorodnych osób, takich jak glicyna, seryna, treonina, alanina, histydyna i kwas glutaminowy. Stwierdzono także niższe poziomy tauryny i karnozyny [2].
Karnozyna to przeciwutleniacz, o jego związku z autyzmem piszę więcej tu:
W innym badaniu, opublikowanym w Journal of Autism and Developmental Disorders w 2003 roku, zbadano profil aminokwasowy u dzieci ze spektrum na diecie eliminującej gluten i kazeinę, dzieci z autyzmem bez tego typu restrykcji żywieniowych i w grupie kontrolnej dzieci bez cech ze spektrum. Wykazano, że dzieci na diecie bez glutenu i kazeiny częściej doświadczały niedoborów niezbędnych aminokwasów, w tym prekursorów neuroprzekaźników tyrozyny i tryptofanu, niż dzieci na zwykłej diecie [6].
Badanie opublikowane w 2018 roku, miało na celu zbadanie poziomów witaminy A i witaminy D u dzieci ze spektrum oraz ustalenie, czy współwystępujące niedobory tych witamin nasilają objawy autyzmu. Użyto skal oceniających jego objawy u 332 dzieci autystycznych oraz 197 dzieci bez takich cech. Stwierdzono, że dzieci z pierwszej grupy miały niższe poziomy witamin A i D oraz częściej wykazywały wybiórczość w jedzeniu. Niedobory te mogą potęgować objawy i wpływać na ich rozwój [7].
W badaniu z 2018 roku, prowadzonym przez 24 miesiące, oceniano dietę 70 dzieci z autyzmem i silną selektywnością żywieniową. Stwierdzono, znaczna ich część była narażona na ryzyko konkretnych niedoborów witaminy D (97% badanych), błonnika (91%), witaminy E (83%) i wapnia (71%) w diecie [8].
Badanie z 2022 roku wykazało, że u dzieci z autyzmem, w porównaniu do dzieci bez jego cech, występują niskie poziomy choliny, nieprawidłowe profile aminokwasów oraz niedobory witamin z grupy B. Te różnice zostały zidentyfikowane poprzez analizę profili plazmy, próbek moczu i spożycia diety [9].
To oczywiście nie wszystko, co wiadomo na ten temat. Naukowcy sugerują, że autyzmowi mogą towarzyszyć także niedobory:
- żelaza [10]
- magnezu [11]
- cynku [12, 13]
- melatoniny [14]
Należy pamiętać, że to nadal nie wyczerpuje tematu deficytów poszczególnych substancji odżywczych u osób ze spektrum.
Korzyści suplementacji
Poprzedni akapit dowodzi, że niedobory towarzyszące osobom z tym typem neuroróżnorodności to naprawdę duża sprawa. Na szczęście, dostępna jest pewna pula badań na temat rezultatów wdrożenia do diety takich osób brakujących substancji odżywczych. Jakie efekty może przynieść suplementacja?
W jednym z badań z 2021 roku, na 54 dzieciach z cechami autyzmu, suplementacja kwasów omega-3 pozwoliła ograniczyć występowanie stereotypowych zachowań (to powtarzalne, często rytualne działania, takie jak machanie rękami, kołysanie ciałem, powtarzanie słów lub dźwięków) i poprawić zdolność komunikacji społecznej. Dzieci osiągnęły także lepsze wyniki w skali GARS (Gilliam Autism Rating Scale), używanej do diagnozy autyzmu i dostarczającej informacji na temat nasilenia jego objawów [15].
W kolejnym badaniu, opublikowanym w 2011 roku, grupa neuroróżnorodnych dzieci przyjmowała złożony preparat witaminowo-mineralny, który korzystnie wpłynął na ich stan odżywienia i metabolizm, pozytywnie wpływając na poziomy glutationu i redukując stres oksydacyjny. Suplementy wykazały korzystny wpływ na niektóre obszary funkcjonowania osób z autyzmem: grupa otrzymująca suplementy wykazała większą poprawę w zakresie hiperaktywności, częstotliwości napadów złości, ogólnej oceny oraz rozumienia mowy w porównaniu z grupą placebo [16].
Metaanaliza z 2014 roku dotycząca suplementacji melatoniny przez osoby z autyzmem wykazała poprawę parametrów snu, w tym długości snu, zmniejszeniu liczby przebudzeń nocnych oraz szybszym zasypianiu. Efekty uboczne melatoniny były minimalne [17].
Wyniki badania z 2023 roku na modelu zwierzęcym, sugerują, że NAC może ograniczać występowanie autystycznych zaburzeń zachowania, takich jak powtarzalność zachowań, zaburzenia interakcji społecznych, drażliwość i skłonność do odczuwania niepokoju [18].
Badanie opublikowane w 1993 roku trwało 30 tygodni i miało na celu ocenę skuteczności kwasu askorbinowego (witaminy C) jako dodatkowej terapii farmakologicznej dla dzieci autystycznych w placówkach opiekuńczych. Wzięło w nim udział 18 dzieci, które losowo przydzielono do dwóch grup: otrzymującej kwas askorbinowy, a następnie placebo i odwrotnie. U żadnego z dzieci nie zanotowano wyjściowego niedoboru witaminy C, a stosowane dawki można określić jako wysokie (8g/70kg/dzień). Redukcja zachowań takich jak tupanie, trzepotanie, kołysanie i wirowanie nastąpiła w grupie dzieci suplementujących witaminę C. Naukowcy powiązali ten fakt z hipotetycznym dopaminergicznym (związanym z syntezą, magazynowaniem i uwalnianiem dopaminy) mechanizmem działania kwasu askorbinowego [19].
W badaniu z 2021 roku oceniano skuteczność kombinacji witaminy B6 i magnezu u dzieci z autyzmem i hiperaktywnością. Badanie wykazało ogólną poprawę w objawach autyzmu, w tym w sferze kognitywnej i emocjonalnej [20].
Wyzwania i ograniczenia
Wyniki badań wydają się obiecujące. Jednak, decyzja o wdrożeniu odpowiednich interwencji żywieniowych powinna być podjęta rozważnie, gdyż istnieją także wyzwania z tym zagadnieniem związane.
Należy wziąć pod uwagę:
indywidualne różnice
Jak sama nazwa wskazuje, i jak podkreślałam wyżej, spektrum autyzmu jest bardzo zróżnicowane, a co działa dla jednej osoby, może nie przynieść korzyści innej.
interakcje z lekami
Osoby ze spektrum często przyjmują inne leki, co może komplikować doboru suplementów ze względu na potencjalne interakcje.
niezamierzone skutki uboczne
Niektóre suplementy mogą wywoływać niepożądane skutki uboczne lub pogarszać pewne objawy.
trudności w diagnozie niedoborów
Precyzyjna diagnoza niedoborów składników odżywczych może wymagać szczegółowych badań, co nie zawsze jest łatwo dostępne. Czasami wymaga to przeprowadzenia kosztownych i czasochłonnych badań.
wybór i dawkowanie
Istnieje ogromna różnorodność dostępnych suplementów, a ich właściwy wybór i dawkowanie mogą być skomplikowane bez fachowej wiedzy.
Podsumowując, suplementacja może oferować cenne wsparcie dla osób z autyzmem, ale musi być zawsze dostosowana do indywidualnych potrzeb. Nie jest to rozwiązanie uniwersalne, ale może być częścią szerszego planu terapeutycznego, mającego na celu poprawę jakości życia takich osób.
W następnym artykule biorę pod lupę związek przeciwutleniającej karnozyny z potencjalnymi korzyściami, które wnosi ona w łagodzenie objawów autyzmu. Przeanalizuję, w jaki sposób ta unikatowa substancja może wpływać na redukcję stresu oksydacyjnego i poprawę funkcji neurologicznych organizmu.
